Spelenderwijs

Voor een juist verloop in de ontwikkeling horen jonge kinderen te spelen. Sinterklaas en de speelgoedwinkels spelen daar handig op in. Met het kopen van speelgoed passend bij de leeftijd van het kind, proberen we in zijn behoefte te voorzien. Ook scholen, peuterspeelzalen en kinderopvang proberen met de juiste materialen, speelruimten en opdrachten op het kind in te spelen en het te stimuleren. De overtuiging dat spel van belang is, delen de meeste volwassenen wel. Je weet niet wat spel precies oplevert. Kinderen spelen voor de lol, maar het is wel van (levens)belang.

Spelen bevredigt het kind van binnenuit. Het is plezierig en voedt het kind. Spel verdwijnt als er dwang bij komt, juist de vrijheid maakt het mogelijk. Het spel is van het kind zelf. Hierin is het kind actief en leert het vanaf een bepaalde leeftijd te interacteren met anderen. Spel creëert ruimte en tijd om dingen uit te proberen en risico’s te nemen, zonder te hoeven voldoen aan de gangbare criteria van wat goed of fout is. Spel is van belang voor de gehele ontwikkeling, en alle ontwikkelingsgebieden komen erbij aan bod. In elk kind vindt autonome ontwikkeling plaats. Het lichaam groeit op een bepaalde manier en moet voelen dat alle mogelijkheden hierin benut kunnen worden. Spel biedt dit.

Voorbeelden van spel zijn: bewegingsspel, regelspel, manipulatief spel en rollenspel. Door bewegingsspel wordt het kind zich bewust van zijn lichaam. Zoals het spelen op het klimrek, het bewegen op muziek, het verkennen van het eigen kunnen tijdens sport en het zich leren meten aan anderen. Een regelspel, zoals een bordspel, helpt een kind de wereld buiten hem beter te leren kennen en grenzen daarin te ervaren. Met manipulatiespel wordt bedoeld dat het kind al doende merkt dat het iets wordt. Spelen is toveren, denk maar aan het mengen van verf. Of het spelen met zand en water of houten blokken. Rond de kleuterleetijd ontstaat er, naast het manipulatiespel, het rollenspel. Dit spel gaat over de hen omringende wereld, de werkelijkheid zoals kleuters die tegenkomen en begrijpen. Ze leren dan uit eigen ervaring op een natuurlijke en inspirerende manier in plaats van aangeleerde trucjes te blijven herhalen. Als volwassene kun je het welbevinden en de betrokkenheid van de kinderen in het ‘doen alsof’ in de gaten houden en soms kun je ook dingen toevoegen om het spel te versterken. Niet elk kind van vergelijkbare leeftijd moet hetzelfde kunnen. Het ene kind is bijvoorbeeld van nature beter in dirigeren, terwijl een ander kind weer coöperatieve kwaliteiten bezit om het samen spelen te vergemakkelijken.

Speltherapie is een therapievorm waarin spel gebruikt wordt om het kind te helpen moeilijke, traumatische of onaangename ervaringen te verwerken en juist te duiden. Als therapeut laat je het kind voelen dat binnen de therapeutische setting al zijn spel gepermitteerd is. Door de speltaal kan het kind zijn probleem visueel maken en driedimensionaal opslaan in zijn geheugen. Het traumatische beeld kan zo vervangen worden door een heilzaam beeld. Het spel werkt genezend. Ook voor een kind dat zich gezond en normaal ontwikkeld heet, maar wiens spel ontnomen wordt, mist een uitlaatklep. Hierdoor stagneert mogelijk zijn ontwikkeling en kan hij er zelfs ziek van worden. Ziek van ellende. Omdat hem de vrijheid van creëren vanuit zijn eigenheid ontnomen wordt.

Complex jong

Als jongere kun je soms het gevoel hebben flink in de knoop te zitten. Je lijf is in ontwikkeling, hormonaal gebeuren er allerlei dingen die je niet in de hand hebt en dat kan zich uiten in wisselende stemmingen en grillige buien naar anderen toe. Deze buien en stemmingen worden door familieleden en mensen op school zelden gewaardeerd. Daar kun je knap last van hebben. Soms zelfs zo erg dat je door de complexiteit van je gevoelens en de wrijving met je buitenwereld het gevoel kunt hebben erin weg te zakken. Als deze negatieve stemmingen aanhouden en het dagelijks functioneren ernstig wordt verstoord, kan er depressiviteit ontstaan.

Zo voelde het ook voor Sanne* van zeventien jaar. Zij vertelde dat ze al maandenlang slecht sliep vanwege het vele piekeren, overdag op school nauwelijks kon functioneren, een relatiecrisis had met haar vriend en zich thuis niet thuis voelde. Met de pil was ze gestopt omdat ze het idee had dat de hormoonafgifte haar alleen maar somberder maakte. Nu had ze met het terugkrijgen van haar natuurlijke cyclus meer last van
puistjes en menstruatiepijnen. Naast de wisselende, hormonale stemmingen voelde ze zich onzeker over haar uiterlijk.

Haar vriend begaf zich in een vriendenkring met nogal wat leuke meiden en ze was bang dat hij een van hen zou verkiezen boven haar. Zeker nu ze al maanden zo zwaar op de hand was. Hij gaf aan niet langer haar voortdurende honger naar bevestiging te kunnen stillen. Ze wilde steeds van hem horen dat hij haar de mooiste en liefste vond. Maar wat hij ook zei om haar te verzekeren van zijn liefde, haar achterdochtige geest bedacht wel een nieuwe reden in zijn gedrag of zijn woorden om opnieuw te twijfelen. Kortom, het was nooit genoeg. Als ze haar twijfel naar hem toe uitte, werd hij boos. “Dan heb ik spijt dat ik me zo heb laten meeslepen door mijn gevoelens van onzekerheid en voel ik me depri”, zegt Sanne. Thuis sloot ze zich op in haar kamer en ging ze op Facebook om te checken of hij daar misschien nog een bericht voor haar had achtergelaten of met anderen contact zou hebben. Vervolgens lag ze ’s nachts wakker en piekerde ze over haar gedrag en voelde zich schuldig over de effecten ervan. Het geknaag van de onzekerheid en het schuldgevoel richt ogenschijnlijk veel schade aan.

In de therapie zochten we naar de achtergrond van haar onzekere gedrag, schuldgevoelens en depressiviteit. De samenstelling van haar gezin is veranderd en die veranderde thuissituatie maakte haar onzeker. Het bespreken van haar familiesituatie en de voorbeelden van interactie tussen Sanne en haar familieleden maakte vooral haar eigen gedachten en gedragingen inzichtelijk. Belangrijk hierin was dat ze mededogen kon ervaren naar zichzelf in de plaats van zichzelf steeds af te schieten.

Een paar sessies later vertelde Sanne dat ze haar vriend met klem gevraagd had geen contact meer te hebben met een van zijn vrouwelijke klasgenotes, die op een storende manier claimde. Sannes onzekere gevoelens zouden dan af kunnen nemen had ze bedacht. Na een flinke woordenwisseling ging hij er nukkend mee akkoord. Helaas gaf deze ‘controleslag’ Sanne niet de opluchting die ze gehoopt zou hebben. Dat het niet als een juiste oplossing voelt, komt omdat ze van de ander verwacht dat hij haar onzekerheid moet oplossen. Het conflict dat ze had met haar vriend, zat in haarzelf. Nu moest ze alleen de weerstand daarin nog overwinnen. De weerstand om het in zichzelf te voelen in plaats van het te schuwen.

Ik hielp haar te voelen waar in haar lichaam beklemmende gevoelens of een teveel aan spanning zat. Door haar dit te laten voelen en in eenvoudige termen te laten verwoorden, losten de spanningen en schuldgevoelens op. Een paar weken later zegt Sanne dat de eerder aanhoudende, neerslachtige stemming nu doorbroken is. Meer en meer ervaart ze rust in zichzelf en zelfs momenten van humor in de zelfreflectie. Er is een interesse in haar ontstaan om zichzelf te onderzoeken waarom ze de dingen doet zoals ze die doet. Ze kan nu haar onzekere gevoelens ervaren zonder zichzelf af te kraken. Vandaar uit ontstaat er langzaam aan iets nieuws, namelijk een Sanne die zichzelf waardeert.

*) Sanne is vanwege de waarborg van privacy van de cliënt een fictieve naam.

 

Papa, kun je weer met mama trouwen?

Scheiden. Het is aan de orde van de dag. Kinderen kiezen niet voor een scheiding. Zij houden van beide ouders en hebben moeite met de veranderingen die een scheiding met zich meebrengt. Ieder kind gaat er vanuit dat de belangrijkste personen in zijn leven, vader en moeder, altijd bij elkaar blijven. Vooral jonge kinderen vinden dit zo vanzelfsprekend dat ze er geen moment aan twijfelen. Door een scheiding wordt het vertrouwen van het kind op de proef gesteld. Alles wordt plotseling anders: het vertrek van een van de ouders, verhuizen, het wonen in twee huizen met hun eigen regels, een financiële achteruitgang of een nieuwe gezinssamenstelling.

Een scheiding is een ernstige, emotionele gebeurtenis. Naast de financiële en juridische zaken die geregeld moeten worden, gaat het dagelijks leven voor de kinderen gewoon door. Als ouder loop je tegen allerlei lastige gevoelens aan die de scheiding met zich meebrengt. Zo heeft de oorzaak van de scheiding invloed op hoe je tegen je ex-partner aankijkt. Al ervaar je veel negatieve gevoelens ten aanzien van je
ex, is het goed om te zien dat het voor je kind zijn lieve papa of mama blijft. Niet eenvoudig, maar lukt dit, dan helpt het je kind gemakkelijker door de echtscheidingsperiode heen. Ervaar je hier moeite mee, schakel dan hulp in van een deskundig en neutraal iemand.

Ouders die voor hun kind hulp zoeken, erkennen dat ze minder grip hebben op het emotionele welbehagen van hun kind en zien een zorgelijke verandering in het gedrag zoals woedeaanvallen of concentratieproblemen op school. In een neutrale therapiesetting kunnen kinderen hun verhaal kwijt zonder de angst te voelen, de ene of de andere ouder voor het hoofd te stoten. Zo vertelde Jason (vier jaar): “Papa is niet lief, hij is boos op mama.” Hij kwam in conflict, had hevige hoofdpijn, want eigenlijk hield hij veel van allebei. In de therapiesetting vond hij ruimte om lieve gevoelens voor zowel mama als papa te hebben en kwam tot rust. Wat ook helpt is het letterlijk uittekenen van de nieuwe woonstructuur. Met poppetjes en getekende huizen kunnen kinderen al spelend vertellen wie in welk huis is en welke regels er gelden. Zo gaat het kind zijn nieuwe wereld snappen en zich er veilig voelen. Zeker als vader en moeder in het bijzijn van hun kind normaal met elkaar omgaan. Als je hier niet toe in staat bent, dan is het belangrijk te bedenken waar het kind met momenten wel een veilige plek heeft. Een plek waar het niet te maken heeft met verwarde loyaliteitsgevoelens naar vader en moeder. Zoals bij vrienden, op school of bij familieleden die in staat zijn vanuit neutraliteit ten aanzien van beide ouders met het kind om te gaan. Het kind kan dan op adem komen.

Hoe moeilijk het ook is; men dient de negatieve en verwarrende gevoelens als ex-partner los te koppelen van de rol als ouder. Als het je lukt om evenwichtig te communiceren met je kind, bied je het een veilig platform. Het kind voelt dan, ondanks de scheiding, dat het nog steeds ouders heeft die er voor hem zijn. Als je als ouder veel boosheid hebt ten aanzien van je ex, kan het moeilijk zijn om niet kwaad te spreken over de ander waar het kind bij is. Kinderen hebben het moeilijk als ze geconfronteerd worden met zulke negatieve uitingen. Het liefst zouden ze zien dat de ouders weer bij elkaar komen. Zo zei Sterre (zes jaar) dat ze aan haar papa ging vragen of hij weer met mama ging trouwen. Dit vroeg om een liefdevolle en duidelijke uitleg dat het niet tot een hereniging zou komen. Een kind heeft het namelijk nodig de werkelijkheid juist te kunnen duiden, om aan verwerking toe te kunnen komen.

Naarmate een echtscheiding met meer conflicten gepaard gaat, zijn de negatieve gevolgen voor een kind groter. Er bestaat een grote verscheidenheid in emotionele reacties, mede afhankelijk van leeftijd en ontwikkelingsstadium van het kind. Veelvoorkomende reacties van kinderen zijn boosheid, angst, verdriet, schuldgevoelens en loyaliteitsgevoelens. Uit onderzoek blijkt dat kinderen de meeste, negatieve gevolgen ervaren in de eerste twee jaar na de scheiding. Dit geldt niet voor alle kinderen; het blijkt dat de effecten van scheiding voor een aantal jongeren tot ver in de volwassenheid kunnen aanhouden en een rol kunnen spelen wanneer ze zelf een partner hebben.

*) Vanwege de waarborg van privacy is gekozen voor fictieve namen.